Oyma Mobilya

MOB?LYANIN TAR?HÇES?

Mimarl?k sanat?ndan soyutlanmas? mümkün olmayan mobilya sanat? zaman?m?zdan binlerce y?l önce ba?lam??t?r. ?nsano?lu taraf?ndan, önceleri rahat oturmak için a?açtan ve ta?tan yap?lan mobilyalar, di?er sanat dallar?nda oldu?u gibi, mimarinin bir iç donat?m arac? olarak, antik ça?dan günümüze kadar evrim geçirmi?; her ülkede oldu?u kadar, ayn? ülkenin farkl? sanatkarlar? aras?nda da de?i?ik yap?m tarzlar? ve modeller ile çe?itlenerek ortaya ç?km??t?r.

Gereksinimlerin ço?almas?, yap?m alet ve makinalar?n?n icad?yla da mobilya stil ve modellerinin geli?mesi h?zlanm??, sanatkarlar kendilerine özgü bir estetik, beceri ve dü?ünme kavramlar?n? mobilyaya aksettirmi?ler, ya?ad?klar? ça??n ya?ay?? tarz? ve sanat üslubunu yans?tm??lard?r.

OYMA MOB?LYA

Mobilyac?l?kta oyma, ah?ap malzeme üzerine yap?lan bir çizimin özel kesici aletlerle istenmeyen yerlerinin yontulmas? ile elde edilmesi sanat?d?r. Oyma mobilyan?n en önemli ülkelerinden biri olan Fransa’da bu i?e “de’copaqe” yani etraf?n? keserek bo?altmak denir.

Oymac?l?k sanat?n?n tarihi; çok eski zamanlarda insanlar?n ta?, mermer ve a?açlar üzerine çe?itli ?ekil ve motifleri i?lemeleriyle ba?lar. Ah?aptan ?ekillendirilmi? heykellere M?s?r’da piramitlerde de rastlanm??t?r. Oymac?l?kla meydana getirilen ilk eserler heykeller olmu?tur. Birçok kabartma ta?lar?n?n as?rlar sonra yer alt?ndan ortaya ç?kmas? bunun delilidir. Eski M?s?r ve Yunan medeniyetinden kalma a?aç ve ta? üzerine oyulmu? heykel ve mezarlar mevcuttur. Ortaça?da Özellikle a?aç bak?m?ndan zengin olan memleketlerde oyma mobilyac?l?k daha da geli?erek kendini göstermi?tir. ?skandinavya, ?ngiltere ve di?er Avrupa ülkelerinde o zamandan kalma oyma mobilya eserler fazlas?yla bulunmaktad?r.Ayr?ca Roma’da da kabartma ve oyma mobilya sanat? ile kiliseler, do?adan esinlenilerek al?nan çiçeklerin motiflerinden meydana gelen ?ekillerle süslenmi?tir. ?slamiyeti kabul etmeden evvel Orta Asya Türklerinin de birçok kabartma ve oyma resim ?eklinde heykel yapt?klar? bilinmektedir. Bunlar Orhun’da yap?lan kaz?larda ortaya ç?km??t?r. Türkler ?slamiyeti kabul edince, put say?lan heykellerin yap?m?ndan vazgeçip oyma sanat? ile u?ra?m??lard?r. Bu sanat Türkistan’da geli?erek alt?n ça??n? ya?am??t?r. Buradan Selçuklulara geçmi?tir. Oymac?l?k Selçuklularda cami, saray, medrese vs. gibi yerlerin kap? ve pencereleriyle binalar?n d?? yüzeylerinde yap??t?rma ?eklinde kendini göstermi?tir. Abanoz, ceviz, elma, armut, sedir, gül a?ac?, çam vb. gibi a?açlar üzerine oyma, kakma, boyama, çatma (kündekari) ve çakma (kafisi i?i) gibi tekniklerle bezenmi? ah?ap örnekleri Selçuklu Dönemi’nde bu alanda üstün bir düzeye ula??ld???n? ortaya koymaktad?r. Düz sat?hl? derin oyma, yuvarlak sat?hl? derin oyma, e?ri kesim, ?ebekeli oyma (ajur) gibi oyam teknikleriyle süslenmi? parçalar; düz sat?hl? kakma ve kabartmal? kakma gibi kakma teknikleriyle dekore edilmi? örnekler, düz yüzeyli boyama, kabartmal? yüzeyli boyama gibi boyama teknikleri ve kündekari, yalanc? kündekari gibi çatma teknikleriyle yap?lm?? eserler her tekni?in zengin bir repertuar bulundu?una i?aret etmektedir.

B?çak, yüzeyden zemine do?ru dik tutarak çal???lan düz sat?hl? derin oyma, b?çak kullanarak serbest el hareketleriyle uygulanan ve yüzeyin yuvarlak olmas?na özen gösterilen yuvarlak sat?hl? derin oyma, yüzey daha derin oyularak zeminin belli parçalar? ç?kar?larak yap?lan, dantel görünümü veren ?ebekeli derin oyma (ajur) ile bezenmi? paçalar ustalar?n el maharetini belgelemektedir. Selçuklulardan Osmanl?lara geçen mobilya oymac?l?k ve kabartma sanat? daha da geli?mi?tir. Osmanl? ?mparatorlu?u zaman?nda ise a?aç oyma sanat? en yüksek seviyesine ula?m??t?r. Rumi ve hatai dedi?imiz çiçek, nebat ve hayvanlar?n stilize edilmesinden meydana gelen tezyini motifler kullan?lm??t?r. Mimari eserlerin iç ve d?? k?s?mlar? bu sanat?n ustalar? taraf?ndan bezenmi?tir. Türk oymac?lar? eserlerinde malzeme olarak en ziyade ?im?ir, ?hlamur, me?e ve ceviz a?açlar?ndan yararlanm??lard?r.

Türklerde, Avrupal?larda oldu?u gibi evler, bir mobilya deposu ?ekline getirilmemi?tir. Türk evlerinin d??ardan çok sâde gözükmesine ra?men iç k?s?mlar?, insana rahatl?k verecek bir ?ekilde ferah dö?enmi?tir. Dö?emesi sâde ve kibard?r. Yerler parke, boyal?, cilal? veya âdî beyaz tahtad?r. Zenginli?e göre has?r, bâzan kilim, umûmiyetle hal? dö?enir, sokak ayakkab?s? ile eve girilmezdi. Oturmak için koltuk yerine, pencere kenarlar?nda rahatl?k ve zerâfeti temin edici sedir bulunurdu. Duvarlara, yerli dolaplar, yükler ve hücreler yap?l?rd?. Bunlar?n kapaklar? kakma ve oyma i?lemeleriyle zarîf bir ?ekilde süslenir, böylelikle oda, kap? dizisi gibi görünmekten kurtar?l?rd?. Oda içerisinde görünen zenginlik, umûmiyetle hal? ve kuma?larda idi. Önemli oyma mobilyalar, sand?k, rahle, sofra iskemlesi, be?ik, çekmece, kutu, çubukluk, kavukluk, ayakl? saatlerdi. Osmanl?larda oyma sand?klar, genellikle selvi veya ceviz a?ac?ndan yap?l?r, nak??lar ve oymalarla süslenirdi. Bilhassa gelinlerin çeyiz sand?klar? ihtimamla haz?rlan?r, alt?n ve gümü?le süslendi?i olurdu. Üzerinde Kurân-? kerîm okumak için yap?lan rahleler ve Kurân-? kerîmleri muhâfaza etmek için yap?lan kutular, her evin en zarif ve en güzel mobilyas? idi. Bu mobilyalara gösterilen ihtimam, Kurân-? kerîme duyulan hürmetten ileri gelmekteydi. Bunlar, ekseriyâ ceviz a?ac?ndan yap?l?r, üzerleri fildi?i ve sedef kakma ile tezyin olunurdu. Oyma mobilya çe?itlerinin en güzel nümuneleri câmilerde bulunan sedef i?lemeli büyük rahle ve kürsülerdir.

Üzerine yemek sinisi koymak için yap?lan, aç?l?r kapan?r iskemleler her evde bulunurdu. Bunlar, nak??larla i?lenir, cilalan?r veya boyan?rd?. Ayakl? saatlerin muhafâzalar? ile, bugünkü vitrin yerine kullan?lan hücreler, umûmiyetle oymal? yap?l?rd?. Nak?? i?lemelilerin içerisinde “Edirnekârî” denileni en me?hurlar?ndand?r. Is?tmada kullan?lan ?amdanlar ve ince zevkin, büyük eme?in mahsülü olan çini vazolar, günümüzde paha biçilemeyen eserlerdir.

Tanzimat?n îlân?yla Bat?n?n sosyal ve kültürel hayât?n? esas alan Bat?l?la?ma taraftarlar?, kendi örf, adet ve ananelerine s?rt çevirerek Avrupan?n günlük hayât?n? Osmanl? halk?na adapte etmeye çal??m??lard?r. Bu gâyenin bir neticesi olarak, Osmanl?larda kullan?lan mobilyalar?n yerine, Avrupaî tarzda oyma mobilyalar?n kullan?lmas?na ve bunlar?n zamanla yerle?mesine önayak olmu?lard?r. Böylece Tanzimatla birlikte ananevî Osmanl? mobilyalar? yerine Avrupaî tarzda oyma mobilyalar yurdumuza girmi?tir. Bu durum özellikle, Türk evlerinde çok fonksiyonlu olarak kullan?lan odalar?n tek maksat için kullan?lmalar? neticesini do?urmu?tur.

Me?rutiyetten sonra ba?layan millî hareket tesiriyle bâz? kimseler evlerini eski Osmanl? tarz?nda dö?emek hevesine dü?mü?lerse de, bu te?ebbüsler bir kolleksiyonculuk mâhiyetini geçmemi? ve Avrupay? taklit olmu?tur.. Çünkü Avrupa 18. yüzy?ldan daha önce Turquerie (Türköri) cereyan? ile Osmanl? ya?ay???n? taklit ediyordu. ?çine saks?lar konan eski sedefli be?ikler ve pirinç mangallar, k?sa iskemleler üstüne s?ralanm?? sahanlar ve bardaklar, raflar?na çe?m-i bülbüller oturtulmu? kavukluklar, nargile ?i?esinden yap?lm?? abajurlu lambalar vesaire ile bir Osmanl? odas? yapmak cihetine gidilmi?tir. Bedestenden toplanan eski e?yâlar? Louis X üslubunda vitrinlere doldurarak bunlar? ecnebilere “Osmanl? odas?” diye göstermekle iftihar edenler olmu?tur. Bâz?lar? da ?am i?i sedef kakmalarla süslü sandalyeler veya Türk sütun ba?l?klar?na benzeyen karnasl? (stalaktitli) oymalarla müzeyyen ve Hereke kuma?? kapl? dörtkö?e koltuklar, üstü çini kapl? ve sedefli iskemle gibi ?eyler yapt?rarak mobilyalara bir Osmanl? üslûbu vermek istemi?lerdir. Fakat, eski e?yâlar? toplay?p bir odaya koymakla modern bir Türk odas? yapacaklar?n? zannedenlerin ortaya ç?kard?klar? ?eyler, bir ucûbeden öteye geçmemi?tir.